Wat betreft de toonsoortkarakteristieken.
Het is interessant om de informatie van Mattheson eens naast de Inventionen und Sinfonien van J.S. Bach te leggen.
Dat kan zo mooi omdat beide heren tot eenzelfde generatie behoorden. Maar vooral ook omdat alle Inventionen en alle Sinfonien tot eenzelfde genre behoren.
Mattheson publiceerde in 1713 te Hamburg zijn kennis betreffende de toonsoorten in Das Neu-Eröffnete Orchestre. Pars Tertia, Caput Secundum.
Bach dateert zijn Inventionen und Sinfonien in 1723. Onder andere titels zijn deze stukken echter al eerder te vinden in het Klavierbüchlein für Wilhelm Friedemann (vanaf 1720). Inventio heet daar Praeambulum à 2. Sinfonia heet daar Fantasia à 3. Bovendien houdt Bach in het Klavierbüchlein een andere volgorde aan.
Het meest verrassend waren voor mij indertijd de uitkomsten bij Inventio 12 (A dur) en 15 (h moll) en bij Sinfonia 6 (E dur), 12 (A dur) en 15 (h moll).
Matttheson bespreekt 16 toonsoorten. Bach houdt het op 15 Inventionen en 15 Sinfonien.
Veel genoegen.
~~~~~~~~
De toonsoorten volgens de indeling van Johann Mattheson
*
d-moll / d klein
Ruhig. Gross. Angenehm. Ergetzlich. Fliessend.
Rustig. Groots. Comfortabel. Amusant. Vloeiend.
*
g moll / g klein
Allerschönst, ziemlich ernsthaft, Anmuth, lieblich, gefällig, so wol zärtlich als erquickend, sowol sehnend als vergnügt, mässig klagend, temperirt fröhlich.
Zeer fraai, vrij ernstig, sierlijk, liefelijk, aangenaam, zowel teder als verfrissend, zowel verlangend als blij, gematigd klagend, ingehouden vrolijk.
*
a-moll / a klein
Etwas klagend, ehrbar und gelassen, zum Schlaff einladend, aber gar nicht unangenehm dabey.
Ietwat klagend, eerbiedwaardig en kalm, uitnodigend tot slapen, maar toch niet onaangenaam.
*
e-moll / e klein
Schwerlich lustig. Tiefdenckend, betrübt und traurig aber tröstend. Hurtig aber nicht lustig.
In niets grappig. Diepzinnig, verdrietig en treurig maar troostend. Snel maar niet grappig.
*
C-dur / C groot
Rude. Frech, Freude.
Grof. Brutaal. Plezier.
*
F-dur / F groot
Ist capable die schönsten Sentiments zu exprimiren.
Is in staat om de mooiste sentimenten uit te drukken.
*
D-dur / D groot
Etwas scharff und eigensinnig.
Een beetje scherp en eigenwijs.
*
G-dur / G groot
Hat viel insinuantes und redendes in sich. Lustig. Verliebt.
Mooipraterij. Grappig. Amoureus.
*
c-moll / c klein
Überaus lieblich. Auch traurig.
Heel liefelijk. Ook verdrietig.
*
f-moll / f klein
Gelinde. Gelassen. Verzweiflung. Tötliche Herzensangst.
Teder. Gelaten. Wanhoop. Doodsangst.
*
B-dur / Bes groot
Sehr divertissant und prächtig.
Zeer onderhoudend en vol pracht en praal.
*
Es-dur / Es groot
Pathetisch. Ernsthaft. Hat gerne zu thun mit plaintiven Sachen.
Theatraal. Serieus. Houdt van klagen.
*
A-dur / A groot
Greifft sehr an ob er gleich brilliret und ist mehr zu klagenden und traurigen Passionen als zu divertissemens geneigt.
Briljant maar tegelijkertijd aangrijpend. Neigt meer naar klagen en treuren dan naar vermaak.
*
E-dur / E groot
Drucket eine Verzweiflungsvolle oder ganz tödliche Traurigkeit unvergleichlich wol aus.
Drukt een vertwijfelde of dodelijke droefheid onvergelijkbaar goed uit.
*
h-moll / b klein
Ist bizarre, unlustig und melancholisch.
Bizar, humeurig en melancholisch.
*
fis moll / fis klein
Ob er gleich zu einer grossen Betrübnis leitet / ist dieselbe doch mehr languissant und verliebt als lethal.
Ofschoon fis klein eigenlijk tot grote droefheid uitdrukt, is zij toch eerder languissant en verliefd dan dodelijk bedroefd.
*******
https://imslp.org/wiki/Das_neu-eröffnete_Orchestre_(Mattheson%2C_Johann)
***